تغییرات مبحث ششم مقررات ملی ساختمان (ویرایش ۱۳۹۸) – بخش دوم

کلیات

در ادامه مقاله قبلی، سعی کردیم در این مقاله نیز طی چند بخش، عمده تغییرات ویرایش سال ۱۳۹۸ مبحث ششم مقررات ملی ساختمان (از این پس به اختصار مبحث ششم) را نسبت به ویرایش قبلی آن (مربوط به سال ۱۳۹۲) مورد بررسی قرار داده و تا حد امکان علت احتمالی تغییرات را بیان کنیم. امیدوارم برای همه مخاطبین محترم انتشارات نوآور، مفید واقع شود.

تغییرات فصل پنجم (بار زنده) با چه شکل بوده است؟

در این فصل به‌جز برخی تغییر ترتیب بیان مطالب و تغییرات مربوط به بار دیوارهای جداکننده (در بخش اول این مقاله بیان شده بود)، چند تغییر مختصر داشتیم.

۱) در قسمت مربوط به “بار وارد بر سیستم‌های نرده و جان‌پناه”، که در ویرایش سال ۱۳۹۲ با عنوان “بارهای وارده بر سیستم‌های نرده و نرده حفاظ” بیان شده بود، بار وارد بر سیستم‌های نرده و جان‌پناه که در محل‌های ازدحام و اجتماع قرار می‌گیرند، اضافه شد.
۲) در جدول مربوط به حداقل بارهای زنده گسترده یکنواخت و بار زنده متمرکز کف‌ها، برخی عناوین حذف یا اضافه شده و یا با تغییر مقدار بار زنده همراه بوده‌اند.

بار سیل تحت تأثیر سیل ابتدای سال ۱۳۹۸

سیلی که در ابتدای سال ۱۳۹۸ در کشور رخ داد، شاید هشداری برای جامعه مهندسی بود تا بار سیل را جدی‌تر بگیرد و در محاسبات سازه جدی‌تر لحاظ نماید (منظورم این نیست که تا به حال لحاظ نمی‌شده است). به نظر بنده تحت تأثیر این سیل، فصل بار سیل تغییرات عمده و خوبی داشته است، از جمله:

۱) اصطلاحات بیشتری در بخش تعاریف بیان شده‌اند تا جامعه مهندسی با اصطلاحات هیدرولوژی بیشتری آشنا باشد.

۲) برای سرعت جریان سیل کمتر و مساوی با ۳ متر بر ثانیه، مقدار بار هیدرودینامیک تعریف شده است.

۳) مقدار عددی بار ضربه‌ای نرمال و بار ضربه‌ای ویژه تعریف شده است.

۴) ضرایب اطمینان در مقابل لغزش، واژگونی و لغزش و واژگونی به همراه برکنش کف ارائه شده است.

بهبود بار برف

تغییرات در این فصل نسبتاً قابل توجه بوده است. به چند مورد مهم‌تر اشاره می‌کنیم:

بار برف بام

۱) ضریب ۰/۷ از رابطه مربوط به بار برف بام حذف شد.

۲) ظاهر پارامترهای به‌کار رفته برای بار برف بام (ضرایب برف‌گیری، شرایط دمایی، شیب و بار برف مبنا) تغییر کرد.

۳) عنوان بار برف زمین به بار برف مبنا تغییر یافت.

۴) حداقل مقدار بار برف مبنا بر اساس مطالعات دقیق آماری به ۰/۸ مقدار بار برف مبنا بر اساس تقسیم‌بندی مناطق کشور محدود شد. این محدودیت مربوط به حداقل مقدار بار برف مبنا بر اساس مطالعات دقیق آماری در ویرایش سال ۱۳۹۲ به ۱ برابر محدود شده بود.

حذف بار برف حداقل

بار برف حداقل برای بام‌های با شیب کم به عنوان یک امکان بار برف یکنواخت جداگانه از بار برف بام، حذف شد.

ضرایب مربوط به بار برف بام

گروه ناهمواری محیط که در ویرایش سال ۱۳۹۸، تحت عنوان ناحیه تعریف شده است، به دو ناحیه (به‌جای سه گروه ناهمواری محیط در ویرایش سال ۱۳۹۲) محدود شده و حد وسط (گروه ناهمواری محیط متوسط) حذف شد. در ضمن، ضریب مربوط به گروه ناهمواری محیط زیاد (ناحیه پرتراکم) برای بام برف‌گیر از ۱/۲ به ۱/۱ کاهش یافت.

ضریب شرایط دمایی و ضریب شیب مربوط به بام مسطح بدون تغییر خاصی بوده است.

برای طراحی طره لبه پایین بام که در امکان تجمع برف وجود دارد، شکل‌های مناسبی ارائه شده که فهم موضوع را سهل می‌نماید.

بارگذاری نامتوازن بار برف

برای بارگذاری نامتوازن بار برف مربوط به بام‌های با شیب دو یا چند طرفه، بام‌های قوسی، بام‌های دندانه‌دار، کنگره‌ای و تاوه‌چین و همچنین گنبدها شکل‌های مناسبی جهت سهولت فهم موضوع ارائه شده است.

عنوان “بارگذاری جزیی” به “نامناسب‌ترین وضع بارگذاری” تغییر یافت و شکل‌های مربوط به حالات مختلف ارائه شد.

عنوان “بام پایین‌تر ساختمان” به “بام پایین‌تر در ساختمان‌های با بام پله‌ای” تغییر یافت و شکل‌های مربوط به این وضعیتِ انباشتگی برف در بام‌های پایین‌تر ارائه شد.

عنوان “ساختمان‌های مجاور” به “بام پایین‌تر در ساختمان‌های مجاور” تغییر یافت و شکل‌های مربوط به این وضعیتِ انباشتگی برف در بام‌های پایین‌تر ارائه شد.

عنوان “بالاآمدگی و دست‌انداز بام” به “انباشتگی برف در اطراف قسمت‌های بالاآمده و دست‌انداز بام” تغییر یافت و لحاظ آن به مناطق ۴، ۵ و ۶ محدود شد و مناطق ۱، ۲ و ۳ از این حالت بار برف معاف شدند.

لحاظ بار برف لغزنده به مناطق ۴، ۵ و ۶ محدود شده و مناطق ۱، ۲ و ۳ از این حالت بار برف معاف شدند.

عنوان “بام‌های موجود” به “بام ساختمان‌های موجود” تغییر یافت و لحاظ آن به مناطق ۵ و ۶ و مناطق ۳ و ۴ با شرایط خاصی محدود شد و مناطق ۱ و ۲ از این حالت بار برف معاف شدند. در ضمن برای این حالت بار برف شکل مناسب ارائه شد.

بار باران، بار یخ

در فصل مربوط به بار باران، رابطه و جدول مربوط به دبی جریان آب باران حذف شده است با این توضیحات که هماهنگ با شرح وظایف و مسئولیت‌های مهندسان تأسیسات بهداشتی برای تعیین دبی آب باران و سیستم تخلیه آن در بام‌ها، وظیفه طراح صرفاً تعیین بارهای ناشی از باران طرح است.

به عقیده بنده، وجود همان مختصر توضیحات در مورد نحوه محاسبه دبی جریان آب باران در بام، به مهندسان طراح سازه نگاه بهتری می‌بخشید و بودنش خالی از لطف نبود!!

در فصل مربوط به بار یخ، به جز حذف لزوم لحاظ بار برف برای منطقه ۳ برفی و لحاظ بارگذاری جزیی یخ، تغییر خاص دیگری رخ نداده است.

اَبَر بارِ باد

این فصل با تغییرات مفصلی همراه بوده که در ذیل به برخی از اهم آن‌ها اشاره می‌کنیم.

در مورد روش محاسبه بار باد، برای ساختمان‌های بلند که ارتفاع آن‌ها بیشتر از ۶۰ متر یا ۴ برابر عرض مؤثر آنها بوده و در سازه ساختمان‌های نرم که زمان تناوب ارتعاش طبیعی آن بزرگتر از ۱/۵ ثانیه باشد و در سازه‌های غیرساختمانی نرم که زمان تناوب ارتعاشات طبیعی آن‌ها بیش از ۱ ثانیه است، آیین‌نامه روش استاتیکی را کافی ندانسته و یکی از دو روش “تأثیرات دینامیکی بار باد” و “روش تجربی و استفاده از تونل باد” را الزامی می‌داند.

در ضمن، در مورد سازه‌های با زمان تناوب بیش از ۴ ثانیه و ارتفاع بیش از ۶ برابر عرض مؤثر ساختمان، روش تجربی مثل تونل باد الزامی است.

ضمناً در این بخش، روابطی تجربی برای بزرگترین زمان تناوب اصلی ساختمان یا سازه برای ساختمان‌های با ارتفاع کمتر از ۱۲۰ متر ارائه شد که تفاوت فاحشی با روابط تجربی ارائه‌شده در استاندارد ۲۸۰۰ دارند.

جدول مربوط به سرعت و فشار مبنای باد بسیار کامل‌تر شده و تعداد ایستگاه‌ها از ۵۸ به ۳۰۵ ایستگاه افزایش یافته است. این اطلاعات منجر به برآورد دقیق‌تر بار باد در محل مورد نظر خواهد شد.

در رابطه مربوط به فشار یا مکش خارجی و رابطه مربوط به فشار یا مکش داخلی، به جای ضریب بادگیری سه ضریب تحت عناوین “ضریب اثر تغییر سرعت”، “ضریب پستی و بلندی” و “ضریب هم‌راستایی” بیان شده‌اند.

باز بار زلزله در مبحث ششم مقررات ملی ساختمان (ویرایش ۱۳۹۸)

حداقل بنده انتظار داشتم با توجه به عمومیت یافتن و کامل و مفصل بودن استاندارد ۲۸۰۰ و همچنین اضافه‌شدن پیوست ششم آن تحت عنوان “طراحی لرزه‌ای و اجرای اجزای غیرسازه‌ای معماری”، در ویرایش جدید مبحث ششم دیگر چندان از بار زلزله سخنی به میان نیاید و صرفاً به‌عنوان مرجع طراحی، همه چیز به استاندارد ۲۸۰۰ واگذار نماید.

اما مجدداً در ویرایش سال ۱۳۹۸ مبحث ششم نیز همچنان فصل بار زلزله با همان شرایط ناکارآمد وجود دارد. فصلی که به کمک آن نه می‌توان به درک کاملی از بار زلزله وارد بر سازه و اجزای غیرسازه‌ای آن رسید و نه می‌توان نیروی زلزله وارده را محاسبه کرد.

از تغییرات این فصل می‌توان به ارائه ترکیب مؤلفه قائم و افقی بار زلزله و همچنین نحوه ورود ضریب اضافه مقاومت در ترکیبات بار ارائه‌شده در فصل دوم اشاره کرد.

همچنین در این فصل، برای ساختمان‌های با اهمیت خیلی زیاد و زیاد و همچنین ساختمان‌های با اهمیت متوسط دارای تعداد طبقات ۵ و بیشتر، طراحی اجزای غیرسازه‌ای برای زلزله طرح الزامی شده است.

حذف بار انفجار

با توجه به گسترش و تفصیل مبحث ۲۱ مقررات ملی ساختمان، مختصر توضیح در مورد بار انفجار از مبحث ششم حذف شده است.

پیشنهاد داریم برای شما.

شاید کمی دیر به‌نظر برسد اما هنوز فرصت وجود دارد که قبل از انقضای ویرایش سال ۱۳۹۲ مبحث ششم (تاریخ انقضای ویرایش سال ۱۳۹۲، اول دی‌ماه ۱۴۰۰ خواهد بود)، به درک عمیق و صحیحی از آن برسیم تا در مواجهه با ویرایش سال ۱۳۹۸ و استفاده از آن دچار مشکل نشویم. بنده به شما کتاب “شرح و درس مبحث ششم مقررات ملی ساختمان” از انتشارات نوآور را پیشنهاد می‌دهم، مطالعه این کتاب از دست ندهید.

 

عادت کنید موفق باشید.
مسعود فیروزی

لطفا برای اطلاع از نحوه فروش این محصول ( مبحث ششم ویرایش ۱۳۹۸) با انتشارات نوآور با شماره تلفن ۹۲-۶۶۴۸۴۱۹۱ تماس حاصل فرمایید.