آشنایی معماران با اصول مهندسی زلزله

آشنایی معماران با اصول مهندسی زلزله می‌تواند به بهبود و ارتقاء کیفیت ساخت‌وسازها کمک کند. در این مقاله قصد داریم به اهمیت نقش معماران در طراحی و ساخت ساختمان‌های مقاوم در برابر زلزله بپردازیم. همچنین به ارائه راه‌کارهایی جهت ارتقاء نقش معماران در این حوزه اشاره می‌کنیم. با ما همراه باشید…

 

مقدمه:

کشور ایران جزء مناطق با خطر لرزه‌خیزی بالا می‌باشد، اما متاسفانه مهندسین معمار ما آشنایی لازم با اصول طراحی ساختمان در برابر زلزله را ندارند. و یکی از دلایل آن می‌تواند عدم آموزش این مبحث در سرفصل‌های دانشگاهی باشد.

ایده اولیه طراحی بسیار مهم است. طوری که باید در مرحله‌ی اول طراحی بتوان به این سوال پاسخ داد که آیا این ایده منجر به طراحی سازه‌ای با مقاومت کافی در برابر زلزله می‌شود؟ این‌جاست که اهمیت مسئله آشنایی مهندسان معمار با اصول مهندسی زلزله کاملا احساس می‌شود.

در ادامه بیشتر به این موضوع می‌پردازیم. با نشر نوآور همراه باشید.

 

لزوم آشنایی معماران با اصول مهندسی زلزله:

فرم معماری بر نحوه عملکرد لرزه‌ای سازه تاثیرگذار است. و این یکی از نکات بسیار مهمی است که متاسفانه در طراحی‌ها به آن توجه نمی‌‌شود.

اهمیت این موضوع تا جایی است که اساتید سرشناس مهندسی زلزله نیز به آن تاکید دارند. و لازمه‌ی به حقیقت پیوستن این امر در قدم اول، تعامل مناسب بین مهندسین سازه و معمار است.

 

تاثیرات اجزای غیرسازه‌ای معماری بر عملکرد سازه‌ها در برابر زلزله: 

به طورکلی یک ساختمان از دو بخش اجزای سازه‌ای و غیر‌سازه‌ای تشکیل می‌شود. در استانداردها و آئین‌نامه‌های طراحی لرزه‌ای سازه‌ها، همچون استاندارد ۲۸۰۰ بیشترین تمرکز بر روی اجزای سازه‌ای می‌باشد. این در حالی است که صدمات و خسارات عمده در زلزله‌های اخیر نظیر سرپل ذهاب ناشی از عملکرد نامناسب اجزای غیر سازه‌ای بوده است.

و عملا زمین‌لرزه سرپل‌ذهاب نیز توجه جامعه مهندسی ساختمان کشور را به موضوع اجزای غیرسازه‌ای و دیوارهای جداکننده و پیرامونی ساختمان‌ها معطوف نموده است. که در نتیجه آن پیوست ششم آئین‌نامه ۲۸۰۰ تحت عنوان طراحی لرزه‌ای و اجرای اجزاء غیرسازه‌ای معماری تهیه و منتشر شد.

اعضای غیر‌سازه ای معماری مثل دیوارهای داخلی و خارجی ساختمان‌ها در زلزله آسیب پذیر هستند. و تا به حال سبب خسارت‌های جانی و مالی فراوانی در سطح جهانی و در ایران شده است. و در تجربه اخیر زلزله سرپل ذهاب هم این گونه از تخریب در ساختمان‌ها به وفور یافت می‌شد. لذا وجود این کاستی‌های موجود، لازمه توجه هر چه بیشتر معماران به اجزای غیرسازه‌ای را می‌طلبد.

 

بررسی تأثیرات اثر ساختگاه بر نحوه عملکرد سازه‌ها در برابر زلزله:

عامل موثر دیگر در رفتار لرزه‌ای سازه‌ها محل احداث بنا می‌باشد. در بیشتر پروژه‌ها مکان‌یابی احداث بنا بر عهده مهندس معمار می‌باشد. بنابراین آشنایی با اصول پایه‌ای اثر ساختگاه بر عملکرد سازه در برابر زلزله ضروری می‌باشد.

در فرآیند طراحی، از ایده اولیه گرفته تا طراحی جزئیات اجرایی، توجه به ملاحظات سازه‌ای جهت طراحی مقاوم سازه در برابر زلزله، اهمیت ویژه‌ای دارد.

و نمی‌توان منکر این حقیقت شد که در یک طراحی مقاوم در برابر زلزله، فرآیند طراحی معماری می‌تواند جدا از فرآیند طراحی سازه صورت می‌پذیرد. و اینگونه نیست که انتخاب سیستم سازه پس از اتمام طراحی معماری انجام شود. طراحی معماری و طراحی سازه باید هم‌ راستا و موازی با هم پیش بروند. و هیچ یک بدون دیگری نمی‌تواند به هدف خود برسد.

 

اهمیت همکاری مهندسان عمران و معماری:

تا به اینجا دریافتیم برای رسیدن به یک طراحی ایده‌آل، لازم است مهندسین عمران و معماری تعاملی سازنده با یکدیگر داشته باشند؛

و اما جهت افزایش همکاری و تعامل بین مهندسان عمران و معماری چند راهکار نیز پیشنهاد می‌شود:

1. افزایش اطلاعات مهندسین معماری در زمینه طراحی و ساخت سازه‌های مقاوم در برابر زلزله.
2. برقراری ارتباط میان مهندسی معماری و مهندسی عمران با ارائه دروس مشترک بین این دو رشته در سرفصل‌های تدریس دانشگاه‌ها.
3. برگزاری سمینارها و دوره‌های آموزشی و یا پژوهشی برای مهندسان عمران و معماری.

 

برخی از مشکلات موجود در طراحی و ساخت سازه‌های مقاوم در زلزله در ایران:

• عدم هماهنگی و تعامل بین مهندسان سازه و معمار.
• عدم آشنایی معماران با اصول مهندسی زلزله.
• عملکرد نادرست سازمان‌ های مسئول مانند شهرداری‌ها.
• اجرای غیر اصولی سازه‌ها و عدم انجام کنترل‌های لازم بر ساخت‌و‌سازها.
• استفاده از مصالح ساختمانی بی‌کیفیت.

 

ایمنی سازه‌های مقاوم در برابر زلزله :

وقتی صحبت از ایمنی سازه می‌شود، منظور ما تنها ایمنی و پایداری سازه نمی‌باشد. طبق آمار بیشترین تلفات جانی در زمان وقوع زلزله، به علت آوارهای ناشی از عناصر غیرسازه‌ای می‌باشد. و این جاست که باز به اهمیت آشنایی مهندسان معمار با اصول مهندسی زلزله بیش از پیش پی می‌بریم.

بنابراین لازم است که مهندسین عمران، معماری، تاسیسات برقی و مکانیکی به شکلی سازنده با هم همکاری داشته باشند. تا بتوانند تخریب ساختمان‌ها را به حداقل برسانند. یک مهندس معمار می‌تواند در مراحل پیش از طراحی، زمان طراحی و زمان اجرا نقش به سزایی را برای تامین ایمنی لازم در سازه ایفا کند.

بنابراین وظیفه هر مهندس معمار است که مهارت‌های لازم در طراحی و اجرای اجزای غیرسازه‌ای را با توجه به دانش مقاوم‌سازی در برابر زلزله کسب نماید. و ایده اولیه سازه یک پروژه را از همان ابتدا و شروع طراحی، با همکاری مهندسین سازه و ژئوتکنیک مشخص نماید.

چند مورد از عوامل موثر بر عملکرد نامناسب سازه در برابر خطرات زلزله:

• عملکرد نامناسب سازمان‌های مسئول مانند شهرداری‌ها
• عدم جلوگیری از خلاف‌هایی که سازندگان و کارفرمایان در حین اجرای ساختمان انجام می‌دهند.
• اجرای ساختمان به روش‌های غیراصولی و عدم کنترل مناسب بر فرآیند ساخت‌و‌ساز.
• سطح پایین کیفیت مصالح ساختمانی.
• وجود قوانین نادرست و گمراه کننده در زمینه طراحی و عدم طراحی مناسب سازه‌ها بر اساس آیین‌نامه‌ها.
• فرآیند نادرست تهیه نقشه‌های اجرایی و عدم کنترل بر کیفیت نتایج مندرج در نقشه‌ها ازسوی شهرداری‌ها.

 

نقش معماران در تعدیل خطرات زلزله:

در زمینه طرح و ساخت مقاوم در برابر زلزله، در ایران مشکلات بسیار زیادی وجود دارد. اگرچه ریشه تمامی این مشکلات را نمی‌توان کمبود در مهارت مهندسان معمار و سازه دانست. اما باید به این مسئله معترف بود که فارغ‌التحصیلان مهندسی معماری و سازه دانشگاه‌های ایران از معلومات و مهارت‌های کافی برای طراحی و ساخت ساختمان‌های مقاوم در برابر زلزله برخوردار نیستند.

برخی از نقاط ضعف موجود در زمینه طرح و ساخت مقاوم سازه‌ها در برابر زلزله: 

• عدم آگاهی و تسلط کافی مهندسان معمار به مسائل زلزله و در نتیجه طراحی و ساخت بناهایی با مقاومت بسیار ضعیف در برابر آن.
• عدم تسلط و اعتقاد کافی مهندسان سازه در زمینه الزامات فضایی و فرمی به کار گرفته در طراحی معماری. و در نتیجه عدم هماهنگی و همکاری لازم و مناسب میان مهندسان معمار و مهندسان سازه در طراحی و ساخت بناهای مقاوم در برابر زلزله.
• عدم توجه به ارتباط میان معماران و مهندسین سازه به عنوان طراح یا کارفرمایان، سازندگان و دیگر گروه‌هایی که در ارتقاء ایمنی ساختمان در برابر زلزله نقش به سزایی دارند.

در این مقاله سعی شد به اختصار به اهمیت مسئله لزوم آشنایی مهندسان معماری با اصول مهندسی زلزله پرداخته شود. برای کسب اطلاع بیشتر و بررسی همه ابعاد این موضوع توصیه می‌شود حتما کتاب “مهندسی زلزله برای معماران” انتشارات نوآور را نیز مطالعه نمایید.

موفق باشید.

فاطمه صالحی 

انتشارات نوآور

ناشر تخصصی کتاب‌های نظام مهندسی